Hipoksik-işemik ensefalopatiyası olan vaxtından əvvəl doğulanlarda mikrosirkulyator pozulmaların patogenezində endotel disfunksiyasının rolu

Annotasiya

Perinatal dövrün patologiyaları vax-tından əvvəl və az çəkili uşaqlar arasın-da daha çox təsadüf edərək, xəstələnmə, ölüm, əlillik, sosial və bioloji dezadap-tasiyanın yaranmasında aparıcı rol ounayır [1,2]. Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda hipoksik-işemik beyin zədələnmələri daha ağır keçərək, çox zaman bərpası mümkün olmayan dəyi-şikliklərlə xarkterizə olunur [3]. Məlumdur ki, kritik durumda olan uşaqlarda həyati vacib funksiyaların sabit saxlanmasında vazorequlyator mexanizmlərin rolu çox böyükdür. Patoloji prosesin gedişindən, yenido-ğulan uşağın morfoloji və funksional yetkinlik dərəcəsindən asılı olaraq bu mexanizmlər müxtəlif istiqamətlərdə pozula bilər ki, bu da özünü beyinin işemik və hemorragik xarakterli zədə-lənmələri ilə büruzə verə bilər [4]. Endotel disfunksiyası nəticəsində vazo-dilatasiya və vazokonstriksiya proses-lərinin disbalansından asılı olaraq toxuma reperfuziyası sitotoksik ödemə, baş beyinin müxtəlif dərəcəli üzvi dəyişikliklərinə gətirib çıxarır [5]. Vaxtından əvvəl doğulan uşaqlarda baş verən hipoksik-işemik zədələnmələr zamanı damar endoteli tərəfindən ilti-habönü sitokinlərin və hemotaktik molekulların sekresiyası artır [6,7]. Nəticədə zədələnmiş nahiyəyə leyko-sitar adheziyanın sürətlənməsi hipoksik iltihabi prosesin ağırlıq dərəcəsini artırır [8]. Müəyyən edilmişdir ki, leykosit-endotel qarşılıqlı əlaqələri və damar tonusunun requlyasiyası birbaşa damar endoteli tərəfindən sintez olunan bioloji aktiv maddələr tərəfindən tənzimlənir ki, bu mediatorlar arasında azot oksid (NO) və onun əsas sintez mənbəyi olan endotelail azot oksid sintetaza (eNOS), endotelin-1 mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər [9,10]. Vazo-requlyator mexanizmlərin pozulması perinatal patologiyaların ağırlıq dərə-cəsinə və gedişinə təsir etməklə yanaşı, özünü müxtlif dərəcədə təzahür edən mikrosirkulyator dəyişikliklərlə büruzə verir. Hazırkı tədqiqatın əsas məqsədi hipoksik-işemik ensefalopatiya (HİE) zamanı endotel disfunksiyası ilə mikrosirkulyator pozulmaların ağırlıq dərəcəsi arasındakı əlaqələrin öyrənil-məsi olmuşdur.